Όταν κανείς εδράζει την προβληματική του επί όποιου θέματος όχι απλώς στα σημαίνοντα μα και στα σημαινόμενα η εξήγηση τού εκάστοτε φαινομένου διευκολύνεται μιας και στρεφόμαστε στις ρίζες του. Χρήσιμο, ως εκ τούτου, να γίνει μια αναδρομή στην ιστορία του ποδοσφαίρου.
“Όπου, σε όποιο μέρος της γης κι αν πετάξεις μια μπάλα, ένα τόπι στα πόδια μικρού, μεγάλου, άντρα ή γυναίκα, το πρώτο πράγμα που θα κάνει είναι να την κλοτσήσει”
Υπάρχουν μαρτυρίες που μας έρχονται από την Κίνα του 11ου π.Χ αιώνα και κάνουν λόγο για ένα παιχνίδι που παιζόταν με μπάλα. Πρόκειται για το διαδεδομένο εκείνη την εποχή τσου-κου, και αποτέλεσε ως άθλημα βασικό μέρος της στρατιωτικής εκπαίδευσης των Κινέζων κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα. Για την ιστορία, το τσου-κου παιζόταν με μία δερμάτινη μπάλα γεμισμένη με γυναικεία μαλλιά. Η μπάλα σπρωχνόταν με το πόδι με σκοπό να καταλήξει σε μια εστία φτιαγμένη από μπαμπού, 3-4 μέτρων, πίσω από την οποία βρισκόταν τεντωμένο ένα δίχτυ από μετάξι. Στις ημέρες μας, στο Εθνολογικό Μουσείο του Μονάχου διατηρείται ένα χειρόγραφο του Λι-Γου, χρονολογημένο στον 5ο π. Χ. αιώνα, το οποίο πραγματεύεται την εξάπλωση του τσου-κου στην Ιαπωνία. Αναφέρεται επίσης και μια αναμέτρηση ανάμεσα σε Κίνα και Ιαπωνία.
Η αρχαιολογική σκαπάνη μάς έχει φέρει επίσης στο φως και στοιχεία για το παιχνίδι harapastum, το οποίο παίζονταν από Ρωμαίους στρατιώτες και το οποίο με τη σειρά του αποτελεί τη μεταφορά στη Ρώμη του αρχαιοελληνικού επίσκυρου (σημ.: ο επίσκυρος πήρε το όνομά του από τη γραμμή με σκύρα που χώριζε το γήπεδο). Ανάγλυφο του 4ου π. Χ. αιώνα το οποίο απεικονίζει έναν έφηβο να παίζει την μπάλα με το πόδι, χωρίς ωστόσο να σχετίζεται με ποδόσφαιρο (ίδιο με το σύγχρονο), βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Ο Λατίνος συγγραφέας γεννημένος στην Μαυριτανία, Μαρτιάλιος σε ένα επίγραμμά του, περιγράφει τους τύπους της μπάλας που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι: την λεγόμενη pilapaganica που χρησιμοποιούσαν κυρίως οι χωρικοί που ήταν φτιαγμένη από δέρμα και γεμισμένη με πούπουλα και τη follies που ήταν από δέρμα αλλά γεμισμένη με μια φούσκα γεμάτη αέρα.
Και για την αρχαία Ελλάδα υπάρχουν πολλές αναφορές για παιχνίδια που παίζονταν με τη χρήση σφαίρας, εξάλλου στα Ομηρικά έπη αναφέρεται ένα παιχνίδι με μπάλα στη Μεσόγειο. Μια παρόμοια αναφορά γίνεται και στον Θεαίτητο του Πλάτωνα. Για την ακρίβεια, σε αρχαιοελληνικά κείμενα αναφέρονται πολλά είδη μπάλας: ανάλογα με το χρώμα, το μέγεθος, την κατασκευή κ.ο.κ.. Ο Πλούταρχος από την πλευρά του, αναφέρει την πάλλα, τον πίλο, την πορφυρέη, το αδρόσφαιρον, το μεσόσφαιρον, το μικρόσφαιρον, το φούλικλον, τη ραπτή σφαίρα, τον δωδεκάσκυτο. Ανάλογα με το μέγεθος και την κατασκευή αναφέρονται πέντε είδη μπάλας: θύλαξ (από φούσκα ζώου τυλιγμένη με δέρμα χοίρου ή ελαφιού), φούλικλος (ραμμένη με πολύχρωμα κομμάτια υφάσματος και παραγεμισμένη με νήματα ή πούπουλα), κώρυξ (με δέρμα χοίρου και παραγεμισμένη με τριμμένα κεραμικά ή αλεύρι), αρπαστή (με σφιχτά νήματα μαλλιού), χωριάτικη (μεσαίου μεγέθους, με πούπουλα ή κομμάτια σπάγκου και εξωτερικά με δέρμα ή ύφασμα), τριγών (πιθανώς από πυλό).
Συνακολούθως, δεν πρέπει να απορούμε για το ότι υπήρχαν παιχνίδια στην αρχαιότητα που παίζονταν με σφαίρα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που μάς δίνει ο Πολυδεύκης στην αρχαιότητα κυριαρχούσαν τα εξής παιχνίδια με σφαίρα: Απόρραξις ή ανακρουσία, αρπαστόν, επίσκυρος, κερητίζειν, κωρυκομαχία, ουρανία ή εφηβική, τρίγωνον, φενίνδα ή εφετίνδα. Σε άλλους συγγραφείς εμφανίζονται τα παιχνίδια αντισφαίρισις, διασφαίρισις, ιππαστί σφαίρισις. Αργότερα, κατά την περίοδο του Βυζαντίου, η σφαίρα αναφέρεται ως μάππα (όπως ακόμα αναφέρεται στην Κύπρο η μπάλα και το ποδόσφαιρο, εν συνόλω).
Προχωρώντας στους νεότερους χρόνους, στον Μεσαίωνα, συναντάμε πάλι παιχνίδια με μπάλα. Ο φανατισμός χαρακτήριζε τους παίχτες της εποχής οι οποίοι έφταναν σε ακρότητες επιδιώκοντας τη νίκη, μιας και ως έκφραση, το παιχνίδι χρησιμοποιούνταν ανταγωνιστικά ανάμεσα σε φατρίες του ίδιου χωριού και οι κανόνες του διέφεραν από τόπο σε τόπο. «Savate» αποκαλούσαν στη Γαλλία κατά τον Μεσαίωνα ένα αντίστοιχο παιχνίδι με μπάλα, στο οποίο χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά τα πόδια με βίαιο όμως τρόπο.
Η αγριότητα που χαρακτήριζε “την μπάλα” τής εποχής έφτανε σε τέτοιο σημείο, που ο Ερρίκος ο Β ́ έφτασε να απαγορεύσει το παιχνίδι, ενώ στο Λονδίνο του 1175, οι κάτοικοι άρχισαν να διαμαρτύρονται για τον βίαιο τρόπο με τον οποίο παιζόταν το παιχνίδι κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού. Οι αρχές και η υψηλή κοινωνία αποστρέφονταν αυτή τη θορυβώδη ασχολία και συχνά αποπειρώντο να την εμποδίσουν. Άλλωστε, υποδόροια λάνθανε και ένας χωροταξικός διαχωρισμός, καθώς οι ρίζες του παιχνιδιού με την μπάλα βρίσκονται στους αγρούς και τους δρόμους και διεξαγόταν ανάμεσα σε αγροτόπαιδα και μαθητευόμενους. Ιδιαίτερη όχληση είχε προκαλέσει το παιχνίδι με την μπάλα στους δήμαρχους, τους κληρικούς, τους στρατιωτικούς και τους αφέντες, καθότι η ενασχόληση με την μπάλα κρατούσε τους ανθρώπους μακριά από τα επαγγέλματα και την άσκηση των χριστιανικών τους καθηκόντων αφενός μεν, αλλά και το ότι η διάδοση του παιχνιδιού με την μπάλα κρατούσε τους εμπλεκόμενους μακριά από την πρακτική άσκηση της τοξοβολίας και άλλων στρατιωτικών δεξιοτήτων αφετέρου.
Παρόλες τις προσπάθειες όμως από πλευράς αριστοκρατών, ευγενών και κλήρου, το παιχνίδι γνώριζε άνθηση, φτάνοντας η αναγνώρισή του μέχρι και την Φλωρεντία του 17ου αιώνα, την πόλη στην οποία το ποδόσφαιρο βρήκε τη μεγαλύτερη διάδοση, κατά την εποχή των Μεδίκων. Χαρακτηριστικά στο λεξικό της Ακαδημίας Κρούσκα, στο οποίο συμπεριλήφθει, συναντάμε τα εξής: «ποδόσφαιρο είναι ένα παιχνίδι που παίζεται στη Φλωρεντία με δύο ομάδες, όπως σε παράταξη μάχης, με μια μπάλα φουσκωμένη με αέρα. Μοιάζει με τη σφαιρομαχία, που πέρασε από τους Έλληνες στους Λατίνους και από τους Λατίνους σ’ εμάς». Το 1617 ο Ιάκωβος Α’ ο Στιούαρτ εξέδωσε στην Αγγλία το “declaration of sports” καταργώντας τις μέχρι τότε απαγορεύσεις και ευνοώντας τη διάδοση του ποδοσφαίρου στα κολέγια. Ο αριθμός των παιχτών κάθε ομάδας καθορίστηκε από τον αριθμό των σπουδαστών κάθε κολεγιακού θαλάμου (δέκα άτομα) συν ένα παιδαγωγό. Έκτοτε και μέχρι το 1820, το παιχνίδι είχε αποκτήσει κανονισμούς παραπλήσιους με τους σημερινούς.
Ουσιαστικά η γέννηση του σύγχρονου ποδοσφαίρου μπορούμε να ισχυριστούμε πως τοποθετείται στον 19ο αιώνα και χαρακτηρίζεται, όπως και ό,τι άλλο προϊόν ψυχαγωγίας ή διασκέδασης του ανθρώπου τής πόλης, από τις συνέπειες που είχε πάνω του η ανάπτυξη των αστικών βιομηχανικών κέντρων. Το πάλαι ποτέ απείθαρχο παιχνίδι των αγρών και των δρόμων δεν θα μπορούσε να έχει θέση στην πραγματικότητα που διαμορφώνονταν εντός των σύγχρονων πόλεων. Για το λόγο αυτό και οι πόλεις από την πλευρά τους υιοθετούν νομοθεσίες προκειμένου το ποδόσφαιρο να “φύγει από τους δρόμους”. Αυτό συνεπαγόταν πως έπρεπε, αντισταθμιστικά, να βρεθούν οι χώροι εκείνοι στους οποίους θα επιτρέπεται να παίζεται.
Τη δεκαετία του 1850 τα ιδιωτικά σχολεία της Αγγλίας, με προεξέχον αυτό του Ίτον, έδωσαν τη λύση. Το ποδόσφαιρο φιλοξενήθηκε (σχεδόν εγκαταστάθηκε) στα ιδιωτικά σχολεία αποτελώντας κατ’ αυτον τον τρόπο μια φόρμα ελέγχου, διαχειρήσιμη από τους ιερωμένους καθηγητές, προκειμένου να εκτονώσουν και ελέγξουν τη βίαιη συμπεριφορά της πλειοψηφίας των μαθητών τους. Αφενός η εξουθενωτική ενασχόληση στο γήπεδο και αφετέρου η υπόσχεση “ηρωοποίησης” των “καλών παιχτών”, δεν άφηναν αντοχές και περιθώρια στους μαθητές για απειθαρχία ή βιαιοπραγιες. Η θρησκεία έγινε η ραχοκοκαλιά αυτής της μεταστροφής εισάγοντας αυτό που ονομάζεται “μυϊκός χριστιανισμός” και καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη των αθλημάτων όπως τα γνωρίζουμε σήμερα.(1)
Από το σημείο αυτό και μετά ξεκινάει η διαδικασία δημιουργίας τοπικών συλλόγων και πρωταθλημάτων με διαφορετικούς κατά τόπους κανόνες μέχρι το 1863 (2), οπότε και εφαρμόστηκαν οι κανονισμοί του Συνδέσμου Ποδοσφαίρου στο Λονδίνο και τα πέριξ. Στην επαρχία της Αγγλίας συνέχιζαν να υφίστανται τοπικοί κανόνες ως την υιοθέτηση των κεντρικών το 1877. Το ποδόσφαιρο εν τω μεταξύ διαδόθηκε ραγδαία στην Λατινική Αμερική από Άγγλους ναυτικούς, ενώ το 1904 ιδρύθηκε η FIFA (Federation International de Football Assocication). Η ανώτατη ποδοσφαιρική αρχή, η FIFA (Federation Internationale de Football Association) ιδρύθηκε από τον Γάλλο Ζιλ Ριμέ. Ηταν ένας οργανισμός διαπιστευμένος για τον προγραμματισμό και τον έλεγχο των διεθνών ποδοσφαιρικών αγώνων και την ενιαία εφαρμογή των κανονισμών. Η Ελλάδα έγινε μέλος το 1927, ένα χρόνο μετά την ίδρυση της ΕΠΟ.
Αναφορικά στον ελλαδικό χώρο, το άθλημα ποδόσφαιρο εμφανίστηκε μόλις στις αρχές του 20ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και τον Πειραιά. Εκεί, όταν άραζαν Αγγλικά πολεμικά πλοία, οι ναύτες έπαιζαν μεταξύ τους ποδόσφαιρο. Ιστορικά, η πρώτη ποδοσφαιρική ομάδα είναι η Ουνιόν Σπορτίβ της Θεσσαλονίκης. Το 1906 προκηρύσσεται το πρώτο πανελλήνιο πρωτάθλημα. Οι εξελίξεις στο γειτονικό και παγκόσμιο στερέωμα δεν αφήνουν ανεπηρρέαστο το ποδόσφαιρο: οι βαλκανικοί πόλεμοι και εν συνεχεία ο Α’ παγκόσμιος διακόπτουν κάθε κίνηση σχετική με το ποδόσφαιρο, το οποίο επανέρχεται μετά τις δεκαετίες 1910-1920 με την ίδρυση ποδοσφαιρικών συλλόγων σε διάφορα σημεία του ελλαδικού χώρου.
«Το άθλημα των εκατομμυρίων οπαδών και των “μεγάλων συγκινήσεων”».
Στην πρώην Γιουκοσλαβία, την περίοδο που επακολούθησε το θάνατο του Τίτο, η ιδέα αυτή βρήκε πρόσφορο έδαφος αποτελώντας έκτοτε την ιδεολογική πλατφόρμα στην οποία κινήθηκαν τόσο οι ομάδες και οι οπαδοί, όσο οι παράγοντες και οι εξουσίες. Δύσκολα χαρακτηρίζεται ως ιστορικό παράδοξο το γεγονός ό,τι η βασική προπαγάνδα του σέρβικου εθνικισμού παραμονές της έναρξης του πολέμου στην πρώην Γιουκοσλαβία, κατά κόρον εκφράστηκε μέσω των αθλητικών εφημερίδων. Οι χούλιγκανς των ομάδων του Βελιγραδίου αποτελούσαν την πρώτη “ίλη” να θυσιαστούν για τα εθνικά ιδεώδη και έτσι ο σφαγέας Αρκάν στρατολόγησε μέσα από τις τάξεις των οπαδών του Ερυθρού Αστέρα τα μετέπειτα στελέχη τής επίλεκτης ομάδας “διάσημες τίγρεις”.
Την περίοδο πριν τη σύρραξη, υπό συνθήκες πραγματικής πολεμικής εθνικιστικής έξαρσης, οι οπαδοί των δύο ομάδων του Βελιγραδίου (του Αστέρα Βελιγραδίου και της Παρτιζάν) ανέστειλαν τις μεταξύ τους συγκρούσεις και επιδόθηκαν συνθηματικά σ’ έναν διαγωνισμό εθνικής συνείδησης σκοπώντας να αποδείξουν καθείς στον άλλο το μέγεθος του πατριωτισμού τους. Όπως ακριβώς συνέβαινε και στην Κροατία μεταξύ των οπαδών της Δυναμό και της Χάιντουκ.
Σε δημοσίευμα που κυκλοφόρησε το Δεκέμβρη του 1991, στην επιθεώρηση του Αστέρα, γράφεται για τον Αρκάν το παρακάτω: “Όλοι με τα μαλλιά κομμένα κανονικά, με τους μαύρους στρατιωτικούς μπερέδες περπατούν τραγουδώντας: Ο Σέρβικος στρατός είμαστε εμείς, οι τίγρεις του Αρκάν, εθελοντές από τον πρώτο ως τον τελευταίο, η Σέρβικη γη δεν παραδίδεται σε κανένα. Σαν το βήμα και το ποδοκρότημα να έδιναν δύναμη και ρυθμό στη μελωδία. Εξαφανίζονται στο δάσος αλλά τα λόγια τους αντηχούν: στον αγώνα, στη μάχη, στην έφοδο, Σέρβε μου εγέρθητι, ποτέ μην απομακρύνεσαι από την εστία σου. Η δόξα κι ο Θεός προστατεύουν τον Σέρβο στρατιώτη. Γυρνώ το χρόνο πίσω και προσπαθώ να δω όλους αυτούς τους θαρραλέους νέους στα γήπεδα όλης της Ευρώπης. Θυμάμαι με ακρίβεια που βρισκόταν ο καθένας τους, ποιός κυμμάτιζε πρώτος τη σημαία, ποιός άναβε τη δάδα...”.
Να και το δισυπόστατο τής κατάστασης: οι ενοχλητικοί χούλιγκανς που πρέπει να καταστέλλονται σε περιόδους “ειρήνης”, για τους μηχανισμούς αποτελούν πρώτης ποιότητος κρέας ως βορά στα κανόνια, εν καιρώ. Εύλογο, μιας και το γήπεδο, το οποίο από τη μία πλευρά παρουσιάζεται ως μέρος και μέσο κοινωνικοποίησης (εξαλείφοντας ή προσπαθώντας να εξαλείψουν τη βία), από την άλλη πλευρά, δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί εκκολαπτήριο στρατών. Ενδεχομένως, κατά περίπτωση αυτοί οι στρατοί μπορεί να μην εκφράζονται τόσο εντός των γηπέδων αλλά υφίστανται και στήνουν τις δικές τους μάχες, μετρώντας τις δικές τους νίκες, τις ήττες τους και απώλειες. Μία ακόμη εφεδρεία στη διάθεση των αφεντικών...
Κράτος - Πόλεμος και Πολιτική
Μελετητές του 20ου αιώνα, με εξειδίκευση στη θεματολογία γύρω από το θεσμό και ύπαρξη του “κράτους”, ουκ ολίγες φορές έχουν επισημάνει πως για το κράτος, ο αθλητισμός είναι κατά κύριο λόγο προστρατιωτική εκπαίδευση. Λίγο πριν την έναρξη του Α’ παγκοσμίου πολέμου ο διευθυντής της αθλητικής εφημερίδας Auto και δημιουργός του ποδηλατικού γύρου Γαλλίας, ο Γάλλος Henri Degranges, δήλωνε ότι «ο πόλεμος τελικά είναι μόνον αθλητισμός, μια μεγάλη αθλητική σύγκρουση ανάμεσα σε δύο έθνη».(3)
Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, ο αθλητισμός έγινε το σύμβολο του εθνικού αγώνα και οι αθλητές - εκπρόσωποι του έθνους και συναμα ήρωες πολέμου - παρουσιάζονταν ως εγγυητές του συνδετικού ιστού της εθνικής κοινότητας. Συνακολούθως, οι οπαδοί είναι αναμφισβήτητο και περήφανο μέρος αυτών που θα εγγυηθούν την τιμή του έθνους.
Πρωτοπόρο κράτος στη χρησιμοποίηση του ποδοσφαίρου (συγκεκριμένα) για πολιτικούς σκοπούς αποτέλεσε η φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι. Ο δικτάτορας δεν παρέλειψε να επωφεληθεί από τη διοργάνωση του δεύτερου παγκοσμίου κυπέλου στην Ιταλία το 1934 για να αναγορεύσει μέλη της εθνικής ομάδας σε «στρατιώτες στην υπηρεσία του έθνους», αλλά και να τους προειδοποιήσει λέγοντάς τους «νίκη ή θανατος. Στην χιτλερική Γερμανία ο Γκέμπελς έλεγε ότι «για τον απλό κόσμο, το να κερδίσεις έναν διεθνή αγώνα είναι πιο σημαντικό από το να κατακτήσεις μια πόλη». Παρένθεση: το 1942 και οι έντεκα ποδοσφαιριστές της ομάδας τής Δυναμό Κιέβου εκτελέστηκαν στην Ουκρανία από τις ναζιστικές δυνάμεις κατοχής, επειδή κέρδισαν ποδοσφαιρικό αγώνα εναντίον της εθνικής Γερμανίας.
Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Β’ παγκόσμιο και σε όλη τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου ο αθλητισμός εν γένει και το ποδόσφαιρο ειδικά αποτέλεσαν, εν μέσω άλλων μία ακόμη προέκταση τής αντιπαλότητας. Δημιουργώντας ένα τερατώδες κατασκεύασμα πειθαρχίας και ντόπας, τα καθεστώτα του πάλαι ποτέ “υπαρκτού σοσιαλισμού”, διαρκούντος του πολέμου με τα καπιταλιστικά κράτη, επένδυσαν στον αθλητισμό και την αθλητική τεχνολογία. Τα παραδείγματα που αναφέρονται στη σχέση του ποδοσφαίρου με τον μιλιταρισμό και τον εθνικισμό αποτελούν την αναπόδραστη κατάληξη και προϊόν της σύμμειξης πειθαρχίας, ανοιχτής επιθετικότητας και κρατικού ελέγχου. Αν κοιτάξει κανείς διάφορα από τα αγωνίσματα περασμένων αιώνων, έυλογα θα καταλήξει στη διαπίστωση ότι εξυπηρέτησαν την ανάπτυξη στρατιωτικών δεξιοτήτων και ως εκ τούτου, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ό,τι ως τέτοια αντιμετωπίστηκε η γυμναστική από τις εξουσίες.
Το λεγόμενο “κίνημα της γυμναστικής” στη Γερμανία γεννήθηκε με την προετοιμασία του “απελευθερωτικού αγώνα” ενάντια στον Ναπολέοντα και ο εθνικιστής “πατέρας της γυμναστικής” Γιαν, διακήρρυτε την «προστασία της νεολαίας από την μαλθακότητα για να διατηρηθεί γερή για την πατρίδα». Κατά το μέσο τελευταίο του 19ου αιώνα εισήχθησαν οι σωματικές ασκήσεις και στα πρωσικά σχολεία μετά από εισήγηση του μιλιταριστή Σπίες στην Πρώσικη βασιλική οικογένεια πείθοντας ότι η γυμναστική θα μπορούσε να αποτελέσει μια άμεση μορφή στρατιωτικής εκγύμνασης. Οι “ασκήσεις πειθαρχίας” παρήγαγαν έναν πειθαρχημένο υπήκοο σε περιόδους ειρήνης κι έναν αποφασισμένο μαχητή σε περιόδους πολέμου. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι οι διεθνείς αθλητικές συναντήσεις πρωτοεμφανίστηκαν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, εποχής ανερχόμενου εθνικισμού και ιμπεριαλισμού.(5)
Ο εμπνευστής αυτών των συναντήσεων και των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων Βαρώνος ντε Κουμπερτέν ήταν ένας πεπεισμένος μιλιταριστής, ο οποίος τη στιγμή που μιλούσε για συναδέλφωση των λαών μέσω του αθλητισμού ο ίδιος προετοίμαζε τη νεολαία τής Γαλλίας για τα πεδία τής μάχης πιστεύοντας ότι η λαχτάρα της μάχης είναι ριζωμένη στην ανθρώπινη φύση. Αργότερα ο Χίτλερ στο “Ο Αγών μου” έγραφε: “Δώστε στον Γερμανικό λαό έξι εκατομμύρια σώματα με άμεμπτη αθλητική εκγύμανση, όλα φλεγόμενα με φανατική αγάπη για την πατρίδα τους και γαλουχημένα με το υψηλότερο επιθετικό πνεύμα, και σε λιγότερο από δύο χρόνια, αν είναι ανάγκη, ένα εθνικό κράτος θα έχει δημιουργήσει ένα στρατό”.
“Οι σωματικές ασκήσεις χωρίς διανοητικές ασκήσεις οδηγούν σ’ ανθρώπους που γίνονται πρώτα κτήνη κι ύστερα τροφή για κανόνια”. (6)
1. Οι Υπερφυσικοί Ήρωες Του Γηπέδου Και Το Επιχειρείν
Ένας κοινός τόπος λέει ότι κάθε κοινωνική δραστηριότητα και εκδήλωση στον καπιταλισμό καθορίζεται από τους νόμους της αγοράς και την επιδίωξη του κερδούς, εκ μέρους των κυριάρχων. Όταν πλέον αρχίσαμε να περνάμε στην ανάπτυξη των αστικών βιομηχανικών κέντρων, ξεκίνησε να υλοποιείται η μεταφορά του ποδοσφαίρου από τις αλάνες στα κολέγια των ιερωμένων διευθυντών και η μετέπειτα ίδρυση των ποδοσφαρικών ομάδων με τη θέσπιση κεντρικών κανόνων διεξαγωγής. Ένα σύστημα όπως ο καπιταλισμός δε θα μπορούσε να μην επωφεληθεί και από την εξέλιξη μιας λαοφιλούς μαζικής δραστηριότητας.
Η εμφάνιση του επαγγελματικού ποδοσφαίρου εντοπίζεται στην Αγγλία και εκεί λειτούργησε ως λαμπρό υπόδειγμα επιχειρηματικότητας. Τα σωματεία πλέον ως επαγγελματικά λειτουργούσαν ως κερδοσκοπικές επιχειρήσεις του τομέα των υπηρεσιών και εμπορεύονταν τους ποδοσφαιρικούς αγώνες. Αρχικά, οργανώνονται ως Ανώνυμες Εταιρείες και οι μετοχές τους βρίσκονται πλειοψηφικά στα χέρια των βιομηχάνων που επενδύουν ολοένα και περισσότερο στο φρέσκο επικερδές θέαμα. Το εμπόρευμα-ποδόσφαιρο απαιτεί επένδυση κεφαλαίου (στάδια, χώροι εκγύμνασης, στελέχωση, προσωπικό) και η οικονομική του επιτυχία βασίζεται στις επιτυχίες των ομάδων. Αυτές με τη σειρά τους απαιτούν την παρουσία της κατάλληλης εργασιακής δύναμης: παίκτες και προπονητές. Μ’ αυτόν τον τρόπο ξεκίνησε το αλισβερίσι επιχειρηματιών, κυνηγών ταλέντων και ερασιτεχνών παικτών σε αναζήτηση καριέρας, ήτοι στο ρόλο του εργατικού δυναμικού που θα εξασφάλιζε την επιτυχή συνέχεια της εταιρείας: “Ο επαγγελματίας είτε υποτάσσεται είτε πρέπει να εγκαταλείψει τελείως. Οι ασημένιες και χρυσές αλυσίδες μιας ριψοκίνδυνης σταδιοδρομίας τον δένουν με τους εμπορικά προσανατολισμένους διευθυντές των σωματείων. Δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τις καλύτερες ικανότητές του για δικό του όφελος, αφού παραμένει ένα αγοραίο εμπόρευμα, που διατίθεται κατά την αποκλειστική διάκριση του σωματείου του” (στο κείμενο των Ρ. Κιρν και Α. Νέιταν, «Το Ποδόσφαιρο», Φρανκφούρτη 1958).
Από την εποχή που πρωτοεμφανίστηκε το επαγγελματικό ποδόσφαιρο στην Αγγλία μέχρι σήμερα έχουν αλλάξει αρκετά πράγματα χωρίς να έχει χαθεί ούτε στο ελάχιστο η “ενοποιητική” του δύναμη. Από την πρώιμη βιομηχανική περίοδο κατά την οποία οι ιδιοκτητές ομάδων-βιομήχανοι “μοιράζονταν” το “όραμα” του σωματείου με τους υπηκόους τους δημιουργώντας πειθήνιους οπαδούς-καθωσπρέπει πελάτες που υπακούν και είναι όλο και πιο έτοιμοι να πληρώσουν αδρά για τη “χαρά του παιχνιδιού” ως σήμερα, αυτή η δύναμη έχει μείνει απαράλλαχτη δίνοντας όλο και περισσότερα κέρδη σε κάθε λογής επιχειρήσεις σε όλους τους τομείς: επιχειρήσεις αθλητικών ειδών, διαφημιστικές, τηλεοπτικές, αθλητικής τεχνολογίας, εταιρείες τζόγου (κρατικές και μη) που κερδίζουν ασύλληπτα ποσά, αναγκάζοντας μας να καταλάβουμε πως όταν μιλάμε για το ποδόσφαιρο, αναφερόμαστε στην καρδιά της βιομηχανίας του θεάματος. Ενδεικτικά, πριν δέκα πέντε χρόνια, στην Ελλάδα του 2003, ο τζίρος του συνόλου των δραστηριοτήτων που αγγίζουν το ποδόσφαιρο άγγιξε τα 900 δισεκατομμύρια δολλάρια, με προοπτική αύξησης 7% ετησίως. Την ίδια στιγμή, 25 ΠΑΕ δεν είχαν πληρώσει ληξιπρόθεσμες οφειλές στο δημόσιο, 20 εμφανίστηκαν ζημιογόνες, 16 βρέθηκαν να χρωστάνε στο ΙΚΑ 122 εκατομμύρια ευρώ και το κράτος χάρισε στους επιχειρηματίες του ποδοσφαίρου 5 εκατομμύρια ευρώ ως χορηγία του ΟΠΑΠ. Μπορούμε να φανταστούμε τι συμβαίνει σε χώρες όπου το άθλημα βρίσκεται σε μεγαλύτερο βαθμό ανάπτυξης.(7)
βραχύβια καύσιμη ύλη
Αναφορικά στην καύσιμη ύλη αυτής τής επικερδούς βιομηχανίας του θεάματος, ήτοι τους ποδοσφαιριστές, ειδικότερα σήμερα, που περισσότερο μοιάζουν με υπερφυσικούς κροίσους η μηχανή τους/το σώμα τους έχει γίνει πεδίο ατελείωτων πειραματισμών με στόχο τις όλο και πιο υψηλές αποδόσεις και ταυτόχρονα, ως κατάληξη, αμέτρητα έσοδα αφενός και σωρεία τραυματισμών με το παραμικρό αφετέρου. Σε αυτόν τον κόσμο τα πάντα αγοράζονται και πουλιούνται, τα πάντα είναι εμπόρευμα. Γι’ αυτό και δεν προκαλούν έκπληξη σε κανέναν και καμία (μιας και μιλάμε για ανθρώπους), φράσεις του τύπου “αγοράστηκε/πουλήθηκε ο τάδε παίκτης”, “η τιμή του βρίσκεται σε διαπραγμάτευση” κοκ. Πράγματι, οιι πολυτραυματίες άνθρωποι-μηχανές του θεάματος πληρώνονται αδρά γι’ αυτό που είναι: βραχύβια καύσιμη ύλη.
2. οι αόρατοι των μουντιάλ
Πέρα από τους αριθμούς και τα αμύθητα ποσά, τους θεαματικούς ποδοσφαιριστές/προϊόντα και τις δουλειές των επιχειρηματιών, υπάρχει και η ανείπωτη - αόρατη πραγματικότητα του κόσμου της εργασίας των μουντιάλ. Όλο αυτό το αόρατο πλήθος που εξοντωτικά συμμετέχει στην κατασκευή αθλητικών ειδών, εγκαταστάσεων και γηπέδων στον τρίτο κόσμο και όχι μόνο. Οι μπάλες με τα λογότυπα των σπόνσορων του μουντιάλ ράβονται έναντι 1 δολλαρίου από παιδιά στο Πακιστάν και την Ινδία (7) - και δεν θα αναφερθούμε στις γνωστές επικερδείς δραστηριότητες εταιρεών σαν τη Addidas, τη Nike, τη Puma κ.ο.κ. σε χώρες του τρίτου κόσμου, ούτε στα εργατικά δυστυχήματα του κατασκευαστικού τομέα.
Για την ιστορία, αξίζει μία ενθύμηση τής στάσης που κράτησε η CGT (Γαλλική Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας προσκείμενη στο ΚΚΓ): Χαρακτήρισε το μουντιάλ της Γαλλίας (1998) ως γιορτή των λαών και στην κυριολεξία “κρέμασε” τη μεγάλη απεργία των εργαζομένων στην Air France δηλώνοντας πως δεν θα επέτρεπε την παρεμπόδιση του Παγκόσμιου Κυπέλου από κοινωνικές αντιπαραθέσεις παραχωρώντας την ίδια στιγμή τη συνδικαλιστική της αστυνομία ως αρρωγό της “διασφάλισης της τάξης” από το Γαλλικό κράτος!
Όσο για το μουντιάλ του 2010 στη Ν. Αφρική, το Αναρχικό Κομμουνιστικό Μέτωπο Ζαμπαλάζα περιγράφει την κατάσταση που κυριαρχούσε πριν και κατά τη διάρκεια του μουντιάλ.
(...) Η κυβέρνηση ξόδεψε τεράστια χρηματικά ποσά σε υποδομές και στάδια που δεν θα ξαναγεμίσουν ποτέ, κι αυτό ενώ η ανεργία είναι στο 40% και υπάρχει απί- στευτη φτώχεια. Τα τελευταία πέντε χρόνια οι εργαζόμενοι φτωχοί έχουν εκδηλώσει πολλές φορές το θυμό τους με πάνω απο 8.000 διαμαρτυρίες ζητώντας στέγαση και βασικές υπηρεσίες. Το γεγονός πως η κυβέρνηση προτιμά να ξο- δεύει χρήματα για αθλητισμό δείχνει την αποτυχία του νεοφιλελεύθερου καπιταλιστικού μοντέλου και της οικονομολογικής ιδέας οτι "αν κερδίζουν πολλά οι πλούσιοι, κάτι θα πέσει και στους φτωχούς" (trickle-down economics) ενώ στη πραγματικότητα δε γίνεται τίποτε άλλο παρά να αυξάνει η φτώχεια παγκοσμίως. Παρότι έλεγε άλλα στο παρελθόν, τώρα η κυβέρνηση άλλαξε ρότα λέγοντας οτι το Παγκόσμιο Κύπελλο δεν είναι κερδοσκοπικό.
Η Νότια Αφρική χρειάζεται επειγόντως υποδομές, ειδικά για δημόσιες μεταφορές που σε ορισμένες πόλεις όπως το Johannesburg δεν υπάρχει καθόλου. Το τρένο Gautrain που ξεκίνησε τη λειτουργία του στις 8 Ιουνίου (για το Παγκόσμιο Κύπελλο) είναι η μεγαλύτερη ειρωνεία: σε μια χώρα που η πλειοψηφία χρησιμοποιεί καθημερινά ιδιωτικά μικρά λεωφορεία-ταξί σε άσχημη μηχανολογική κατάσταση για μετακινήσεις μεταξύ πόλεων, το Gautrain προσφέρει γρήγορη σύνδεση του Johannesburg με τη Pretoria αρκεί να έχουν να πληρώσουν το ακριβό εισιτήριο. Η ιδιοκτήτρια εταιρία των αεροδρομίων της Νοτίου Αφρικής (ACSA) έχει ξοδέψει δισεκατομμύρια για αναβαθμίσεις των αεροδρομίων της, όπως έχει κάνει και η ιδιωτικοποιημένη εταιρία εθνικών οδών (SANRAL) για να εγκαταστήσει νέα δίκτυα διοδίων, ενώ όλα αυτά τα έργα δεν βοηθούν τους φτωχούς.
Οι δήμοι προσπαθούν να ομορφύνουν τις πόλεις καθώς η κυβέρνηση προσπα- θεί να κρύψει τη πραγματικότητα. Πάνω απο 15.000 άστεγοι άνθρωποι και παιδιά του δρόμου έχουν κλειστεί σε ιδρύματα μόνο στο Johannesburg, και στο Cape Town ο δήμος έδιωξε χιλιάδες φτωχών απο καταλήψεις στέγης πριν το Παγκό- σμιο Κύπελλο. Ο δήμος του Cape Town προσπάθησε ανεπιτυχώς να εκδιώξει 10.000 κατοίκους του Joe Slovo απο τα σπίτια τους για να τους κρύψει απο τουρίστες, και αλλού κάτοικοι εκδιώχθηκαν για να γίνει χώρος για στάδια και πάρκα αναψυχής ενώ δίπλα υπάρχουν σχολεία με σπασμένα παράθυρα και παλιά κτίρια. Αν και πολλοί Νοτιοαφρικανοί δεν υποστηρίζουν το Παγκόσμιο Κύπελλο, άλλοι πέφτουν θύματα εθνικιστικής προπαγάνδας που κρύβει το πραγματικό πρόσωπο του τσίρκου που λέγεται Παγκόσμιο Κύπελλο. Κάθε Παρασκευή είναι η "αθλητική Παρασκευή" όπου το "έθνος" παροτρύνεται (και τα παιδιά στα σχολεία εξαναγκάζονται) να φοράνε μπλουζάκια Bafana-Bafana. Βλέπεις σημαίες στα αυτοκίνητα, ανθρώπους να μαθαίνουν το χορό Diski που χορεύεται στις εκδηλώσεις για τους τουρίστες, και καταναλωτές να αγοράζουν κουκλάκια με τη μασκότ Zakumi.
Όποιος μένει σκεπτικιστής μπροστά σε αυτά ονομάζεται αντι-πατριωτικός, κάτι που το είδαμε όταν ζήτησαν απο τους απεργούς του σωματείου των Νοτιοαφρικανών εργαζομένων στα μέσα μεταφοράς (SATAWU) να επιστρέψουν στη δουλειά τους "για λόγους εθνικού συμφέροντος". Ενώ ένα εκατομμύριο θέσεις εργασίας έχουν χαθεί το προηγούμενο έτος, οι φανφάρες της κυβέρνησης οτι το Παγκόσμιο Κύπελλο δημιούργησε 400.000 θέσεις εργασίας είναι θρασείς. Οι θέσεις που δημιουργήθηκαν είναι ως επι το πλείστον επισφαλείς καθώς γίνονται με Συμβόλαια Ορισμένου Χρόνου και με εργαζομένους που δεν είναι οργανωμένοι σε σωματεία και πληρώνονται λιγότερα απο τον ελάχιστο μισθό.
Πέρα απο τη καταστολή των σωματείων, τα κοινωνικά κινήματα επίσης έχουν δεχτεί την εχθρότητα του κράτους, καθώς έχει απαγορέψει ανεπίσημα όλες τις συγκεντρώσεις κατά τη διάρκεια των αθλητικών γεγονότων. Μάλιστα ίσως αυτή η απαγόρευση να υπάρχει ήδη απο τη 1η Μαρτίου. Σύμφωνα με τη Jane Duncan:
Μια γρήγορη έρευνα που έγινε τη τελευταία εβδομάδα στους δήμους που φιλοξενούν εκδηλώσεις του Παγκόσμιου Κυπέλλου δείχνει οτι έχουν απαγορευτεί οι συγκεντρώσεις. Σύμφωνα με το δήμο του Rustenberg "συγκεντρώσεις δεν γίνονται λόγω του Παγκόσμιου Κυπέλλου". Το ίδιο είπε και ο δήμος της Mbombela. Το δημαρχείο του Cape Town λέει συνεχίζει να δέχεται αιτήσεις για συγκεντρώσεις αλλά αυτό "μπορεί να είναι πρόβλημα" κατά τη διάρκεια των αθλητικών εκδηλώσεων. Οι συγκεντρώσεις απαγορεύονται απο την αστυνομία στους δήμους Nelson Mandela Bay και Ethekwini.
Παρόλο που το σύνταγμα βαφτίζεται "προοδευτικό" δεν προστατεύει την ελευθερία και την ισότητα, και αυτές οι απαγορεύσεις είναι εξόφθαλμα εναντίων του συνταγματικού δικαιώματος συνάθροισης και ελευθερίας του λόγου. Ωστόσο τα κοινωνικά κινήματα στο Johannesburg, μαζί με το Φόρουμ Εναντίων των Ιδιωτικοποιήσεων δεν το βάζουν κάτω τόσο εύκολα,και κατάφεραν να πάρουν την άδεια να διαδηλώσουν τη πρώτη ημέρα του Παγκόσμιου Κυπέλλου με τη βοήθεια του Ινστιτούτου Ελευθερίας του Λόγου. Δυστυχώς η διαδήλωση εξαναγκάστηκε να γίνει τρία χιλιόμετρα μακρυά απο το στάδιο όπου δεν θα λάβει τη προσοχή των ΜΜΕ που φοβάται η κυβέρνηση.
Όχι μόνο το κράτος καταπατά άγρια τους φτωχούς και κάθε εκδήλωση ενάντια στο Παγκόσμιο Κύπελλο, ζωγραφίζοντας μια εικόνα της Νοτίου Αφρικής με τα χέρια της ανοιχτά σε όσους έρχονται στα ακριβά ξενοδοχεία της, αλλά το κάνει αυτό υπό τις οδηγίες της νόμιμης εγκληματικής αυτοκρατορίας του Sepp Blatter που ονομάζεται FIFA (και σωστά το Κοινωνικό Φόρουμ Durban την ονομάζει THIEFA, δηλαδή κλέφτρα). Όχι μόνο αναμένεται να κερδίσουν 1,2 δις Ευρώ μέσα στο 2010, αλλά έχουν ήδη κερδίσει πάνω απο 1 δις από τα δικαιώματα στα ΜΜΕ.
Στα στάδια και στις περιοχές γύρω απο αυτά που δόθηκαν στη FIFA για όσο διαρκούν τα αθλητικά γεγονότα (χωρίς φορολογία, ουσιαστικά δημιουργώντας περιοχές υπο τον έλεγχο της FIFA όπου οι φόροι και άλλοι νόμοι του κράτους δεν ισχύουν) αλλά και στους δρόμους προς τα στάδια έγιναν εκκαθαρίσεις όσων πουλούσαν προϊόντα που δεν έκδιδε η FIFA καθώς και όσοι κατοικούσαν σε καταλήψεις στέγης κοντά στους δρόμους που οδηγούν στα αεροδρόμια.
Η FIFA, ο ιδιοκτήτης του εμπορικού ονόματος του Παγκόσμιου Κυπέλλου και παρόμοιων προϊόντων έχει μια ομάδα 100 δικηγόρων που ψάχνουν σε όλη τη χώρα για μη-εξουσιοδοτημένα προϊόντα. Αυτά τα προϊόντα κατάσχονται και οι πωλητές τους συλλαμβάνονται παρόλο που οι περισσότεροι Νοτιοαφρικανοί (και γενικά σε όλη την ήπειρο) αγοράζουν ανεπίσημα προϊόντα καθώς πολύ λίγοι έχουν τα χρήματα που απαιτούνται για τα επίσημα μπλουζάκια. Επίσης η FIFA έχει κλείσει το στόμα των δημοσιογράφων αφού τους απαγορεύει να λένε αρνητικά πράγματα για αυτήν, κάτι που καταργεί την ελευθερία του τύπου.
Η μεγάλη ειρωνεία είναι πως κάποτε το ποδόσφαιρο ήταν το άθλημα της εργατικής τάξης. Η επίσκεψη στο στάδιο ήταν φτηνή και εύκολη για τους ανθρώπους που προσπαθούσαν να ξεχάσουν τη μιζέρια της ζωής τους κάτω απο την εξουσία του αφεντικού και του Κράτους. Σήμερα το επαγγελματικό ποδόσφαιρο και το Παγκόσμιο Κύπελλο δίνουν υπέρογκα κέρδη σε μια μικρή ελίτ (που ξο- δεύει δισεκατομμύρια εν καιρό παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης) και απαιτούν πληρωμή για να βλέπουμε ακριβοπληρωμένους ποδοσφαιριστές. Το ποδόσφαιρο έτσι έχει χάσει τον εργατικό του χαρακτήρα και έχει εμπορικοποιηθεί.
Ο Μπακούνιν κάποτε είπε "οι άνθρωποι πάνε στην εκκλησία για τους ίδιους λόγους που πάνε στη ταβέρνα, για να ξεχάσουν τη μιζέρια τους, να φανταστούν για λίγα λεπτά οτι είναι ελεύθεροι και χαρούμενοι". Ίσως μέσα σε αυτό το πανηγύρι με σημαίες και τυφλό εθνικισμό μπορούμε να προσθέσουμε το άθλημα αυτό ως μια παράμετρο της εξίσωσης που κάνει να φαίνεται ευκολότερο να ξεχνάς παρά να παίρνεις ενεργά μέρος στη μάχη ενάντια στην αδικία και την ανισότητα. Υπάρχουν όμως πολλοί που παίρνουν μέρος, και η εργατική τάξη, οι φτωχοί και οι οργανώσεις τους δεν είναι τόσο ευάλωτες στα ψέμματα όσο θα ήθελε η κυβέρνηση. Από τις προσωρινές καταλήψεις στέγης γύρω απο τα στάδια μέχρι τις μαζικές διαδηλώσεις και τις απεργίες, με άδεια ή χωρίς, παρά τις κατηγορίες "έλλειψης πατριωτισμού" και τις απαγορεύσεις της ελευθερίας του λόγου, εμείς με πείσμα θα κάνουμε τις φωνές μας να ακουστούν για να δείξουμε τις τρομακτικές ανισότητες της κοινωνίας μας και τα παιχνίδια που παίζονται παγκοσμίως εναντίον των ζωών αυτών, πάνω στους οποίους χτίζονται και τελικά θα καταστραφούν. (7)
Και καθότι η αρχική κοστολόγηση πάντοτε αποδεικνύεται απείρως κατώτερη της πραγματικής, στο μουντιάλ της Νοτίου Αφρικής, το κράτος δήλωσε πως θα ξόδευε 2,3 δισ. ραντ για γήπεδα και υποδομές υποσχόμενο ταυτόχρονα πως θα εισπράξει 7,2 δισ. ραντ σε έσοδα. Το πραγματικό κόστος αποδείχθηκε 39,3 δισ. ραντ (αύξηση 1.709%), ενώ η κυβέρνηση σιώπησε όταν ρωτήθηκε για το πραγματικό ύψος των φορολογικών εσόδων της. Πανηγυρικώς και πάλι, η προαιώνια υπόσχεση του νεοφιλελευθερισμού για «δουλειές που θα φέρουν οι επενδύσεις» ή για «διάχυση του παραγόμενου πλούτου στην κοινωνία» διαψεύστηκε.(10)
Το Πλέον Στρατιωτικοποιημένο Μουντιάλ Στην Ιστορία
Λαϊκός ξεσηκωμός συγκλόνισε τη Βραζιλία, μήνες προτού να πραγματοποιηθεί εκεί το παγκόσμιο κύπελλο του 2014. Διαδηλώσεις, καταλήψεις και απεργίες εναντιώθηκαν στον «εθνικό στόχο» του μουντιάλ. Το πρωτοφανές αυτό, για τα δεδομένα τής Βραζιλίας, κίνημα έφερε στο φως για ακόμη μία φορά το βρώμικο ρόλο της FIFA και το μουντιάλ έγινε η αφορμή να αναδυθούν σην επιφάνεια τής παγκόσμιας επικαιρότητας οι έντονες ανισότητες μιας κοινωνίας που (συνεχίζει να) βιώνει επί χάρτου την οικονομική ανάπτυξη, τη στιγμή που η ευημερία διατίθεται αποκλειστικά για την ελίτ της χώρας.
Το μέτωπο των κινητοποιήσεων στο εύρος του ήταν άκρως εντυπωσιακό. Αφενός μεν οι φτωχοί στις φαβέλες, που έχουν βρεθεί στο στόχαστρο της κρατικής βίας ουκ ολίγες φορές, τα νεολαιίστικα κινήματα που πυροδότησαν την εξέγερση το καλοκαίρι του 2013, οι ακτήμονες αγρότες, οι ενώσεις αστέγων, οι Ινδιάνοι, το εργατικό κίνημα, όλα αυτά οργάνωσαν κινητοποιήσεις που επισκίασαν την προ-μουντιαλική περίοδο του 2014.
Ελέω συμβολισμού ξεχώρισε το «Κύπελλο του Λαού», όπως ονομάζεται η κατάληψη που οργάνωσε το Κίνημα Εργατών Χωρίς Γη της Βραζιλίας (MTST) έξω από το «Corinthians Arena», το γήπεδο όπου θα γίνονταν το εναρκτήριο λάκτισμα του μουντιάλ, στην οποία συμμετείχαν σχεδόν 10.000 άνθρωποι διαμαρτυρόμενοι γιατί τα 500 εκατ. δολάρια διατέθηκαν για την ανακαίνιση του γηπέδου και όχι για την καταπολέμηση της φτώχειας.
Η 15η Μάη του 2014 αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη πανεθνική μέρα δράσης που ένωσε τις πρωτοβουλίες και τα κοινωνικά κινήματα ενάντια στο Μουντιάλ. Το Σάο Πάουλο παρέλυσε. Οι απεργοί μεταλλεργάτες, μαζί με τα κινήματα αστέγων, απέκλεισαν τους περιφερειακούς δρόμους της πόλης. Στο κέντρο, το πρωί διαδήλωναν οι εργαζόμενοι στο Μετρό και το απόγευμα οι δάσκαλοι. Στις κινητοποιήσεις συμμετείχαν και οι οδηγοί λεωφορείων.
Στην παράκτια βιομηχανική ζώνη Κουμπατάο της περιφέρειας του Σάο Πάουλο, χιλιάδες «εργολαβικοί» εργάτες στα διυλιστήρια της Petrobras κατέβηκαν σε απεργιακές κινητοποιήσεις, ενώ στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάουλο, διοικητικοί, καθηγητές και φοιτητές συντονίστηκαν σε απεργία απαιτώντας δαπάνες για την παιδεία. Παράλληλα, στο Ρίο Ντε Τζανέιρο οι διαδηλώσεις των δασκάλων συντονίζονταν με τις απεργίες των οδηγών λεωφορείων. Απεργίες πραγματοποιήθηκαν και στις κατασκευαστικές εταιρείες (απέναντι στην πίεση τής εμπρόθεσμης υλοποίησης των γηπέδων, που μέτρησε 9 νεκρούς οικοδόμους).
Ένα πάρτι φοροαπαλλαγών έχει στηθεί για να διευκολύνει τους «επενδυτές»(11), αποστερώντας έτσι και το όποιο άλλοθι για «κρατικά έσοδα» από όλη αυτήν τη φαραωνική φιέστα. Χαρακτηριστικά, να αναφέρω ό,τι τα 2/3 των χρημάτων, περίπου 5,5 δισ. ευρώ, δαπανήθηκαν σε υποδομές. Για παράδειγμα, απαιτήθηκε η ανανέωση ή εκ του μηδενός δημιουργία δρόμων, αεροδρομίων, σιδηροδρομικών σταθμών, ενώ κάποια από τα αρχικά σχέδια ματαιώθηκαν.
Μια άλλη αρνητική πρωτιά για τη βραζιλιάνικη κυβέρνηση, είναι πως οργανώνει το πιο στρατιωτικοποιημένο Μουντιάλ στην ιστορία. Πάνω από 1.000 κάμερες έχουν τοποθετηθεί μόνο στο Ρίο, ενώ πάνω από 170.000 προσωπικό ασφαλείας βρέθηκαν στους δρόμους. Ο στρατός συνέδραμε για τη διασφάλιση της τάξης σε αρκετές πόλεις, οι διαδηλώσεις καταστέλοντο από τη στρατιωτική αστυνομία με πλαστικές σφαίρες, ενώ αρκετές φορές η Εθνοφρουρά «κατελάμβανε» τα κέντρα των πόλεων επιβάλλοντας μια άτυπη απαγόρευση κυκλοφορίας. Η εκτέλεση μιας νέας «αντιτρομοκρατικής» νομοθεσίας ποινικοποίησε την αντίσταση των πολιτών και πολλοί ακτιβιστές φυλακίστηκαν.
Από κοντά με τον αέρα ενός κράτους εν κράτει, η FIFA στοχεύοντας στον έλεγχο του εμπορίου, διαμόρφωσε ειδικές ζώνες αποκλεισμού: αυτές αποτελούνταν από τα γήπεδα και το εμβαδό μιας ακτίνας 2 χιλιομέτρων γύρω τους. Σ’ αυτές τις ζώνες η FIFA ήλεγχε την κίνηση των ανθρώπων με συσκευές ασφαλείας και παρακολουθούσε τη χρήση των εμπορικών σημάτων τα οποία θεωρούσε ιδιοκτησία της. Επιπλέον, προστατεύοντας την αποκλειστική πώληση των χορηγών της, η FIFA είχε απαγορεύσει για το διάστημα πριν-κατά τη διάρκεια-μετά σε μικροπωλητές να βρίσκονται εντός των 2 χιλιομέτρων από τα γήπεδα. Εξάλλου, μην απορούμε με το γεγονός ό,τι στην Βραζιλία κατά τη διάρκεια του μουντιάλ λειτούργησαν τα ειδικά δικαστήρια του Παγκοσμίου Κυπέλου, όπου οι άνθρωποι κρίνονταν σύμφωνα με ειδικούς νόμους που ίσχυαν μόνο για αυτήν την περίοδο!
Πασιφανώς, οι δαπάνες για την ασφάλεια των αγώνων του παγκόσμιου κυπέλλου εκτοξεύθηκαν σε επίπεδα που θύμισαν σε πολλούς Ολυμπιακούς Αγώνες. Χαρακτηριστικά, ο επίσημος προγραμματισμός αναφέρθηκε σε έξοδα ύψους 620 εκατ. ευρώ για την αξιοποίηση της αστυνομίας και του στρατού, καθώς και για συλλογή πληροφοριών, προκειμένου να αποφευχθούν δυσεπίλυτα προβλήματα για την παγκόσμια ομοσπονδία (FIFA).
Οι φαβέλες, την ίδια στιγμή βρέθηκαν αντιμέτωπες με μια πραγματική στρατιωτική εισβολή. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι εκτοπίστηκαν από τις κατοικίες τους, κατόπιν στρατιωτικών επιχειρήσεων που μεταφράστηκαν συν τις άλλοις σε πάρα πολλούς νεκρούς.
Αυτά τα ολίγα...
Υ.Γ.: Για να φανταστεί κανείς την πραγματικότητα που συντροφεύει τη θεαματική πλευρά αυτών των αιματοβαμμένων παγκόσμιων αθλητικών διοργανώσεων, ας συνυπολογίσει κανείς το γεγονός ό,τι στο Κατάρ βρίσκονται εργάτες από χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας κυρίως, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν, την Ισλαμαμπάντ, την Ινδία, το Νεπάλ και αλλού, αιχμάλωτοι σε ένα σκλαβοπάζαρο άνευ προηγουμένου. Αξίζει να διαβάσουμε και το εξής: Ενόψει του επόμενου μουντιάλ (2022) στο Κατάρ, σύμφωνα με δημοσίευμά της εφημερίδας Guardian, (αναφέρεται σε επίσημη ενημέρωση από την πρεσβεία της Ινδίας στη Ντόχα), 237 Ινδοί εργάτες σκοτώθηκαν εν ώρα της εργασίας το 2012, άλλοι 241 έχασαν τη ζωή τους το 2013, 24 τον Ιανουάριο του 2014. Σύμφωνα με την Παγκόσμια συνομοσπονδία συνδικάτων (ITUC), μέχρι τη στιγμή που θα γίνει το πρώτο λάκτισμα στο μουντιάλ του 2022, πάνω από 7.000 εργάτες θα έχουν χάσει τη ζωή τους, εξαιτίας των συνθηκών κάτω από τις οποίες εργάζονται.(12)
Υποσημειώσεις...:
- βλ. 2 Κείμενα Για Το Ποδόσφαιρο, ΘΕΡΣΙΤΗΣ
- Η 26η Οκτωβρίου 1863 θεωρείται επισήμως η ημερομηνία γέννησης του σύγχρονου ποδοσφαίρου. Στην πρώτη συνάντηση που πραγματοποιήθηκε επί τούτου, στην ταβέρνα των Freemasons, παρευρέθησαν αντιπρόσωποι των σωματείων Forest, NN Kilburn, Barnes, War Office, Crusaders, Perceval House, Blackheath, Crystal Palace, Blackheath, Kensington School, Surbiton, Blackheath School. Εκεί έφτιαξαν τον Σύλλογο Ποδοσφαίρου (Football Association) αφού κατέληξαν σ' ένα γενικό κανονισμό πειθαρχίας, που καθόριζε, μεταξύ άλλων, ότι η μπάλα πρέπει να παίζεται μόνο με τα πόδια. Εν συνεχεία, στις 8 Δεκεμβρίου οι προτεινόμενοι κανόνες έγιναν και επισήμως δεκτοί. (ΣτΣ)
- βλ. ό.π., 2 Κείμενα Για Το Ποδόσφαιρο, ΘΕΡΣΙΤΗΣ
- Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειώσουμε πως στη Γαλλία μέχρι τα τέλη του 1926 η διδασκαλία φυσικής αγωγής υπαγόταν στο υπουργείο Πολέμου.
- βλ. Ερνστ Μπλοχ, Η Αρχή Της Ελπίδας, Φρανκφούρτη 1952
- βλ. ό.π., 2 Κείμενα Για Το Ποδόσφαιρο, ΘΕΡΣΙΤΗΣ
- βλ. στο ίδιο, ΘΕΡΣΙΤΗΣ
- Σύμφωνα με την οργάνωση "Global March against Child Labour" υπολογίζονται σε 25000 παιδιά εργάτες και στις δύο χώρες.
- βλ. στο ίδιο, ΘΕΡΣΙΤΗΣ
- Πληροφοριακά, οι κατασκευαστικές εκτόξευσαν τα κέρδη τους, παρά την κρίση του 2008-09, το μερίδιο του τουρισμού στο ΑΕΠ αυξήθηκε σημαντικά πριν και μετά το Μουντιάλ, αλλά η ανεργία δεν μειώθηκε και η ανισότητα αυξήθηκε. Στην αντιπέρα όχθη, η FIFA βγήκε με έσοδα 3,4 δισ. δολάρια, αφορολόγητα, το 2010, στο πιο κερδοφόρο Μουντιάλ της ιστορίας της. (ΣτΣ)
- Η FIFA έτυχε συνολικής φορολογικής απαλλαγής (καμία φορολογία των επιχειρήσεων, ούτε φόρο εισοδήματος, χωρίς ΦΠΑ, χωρίς τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης, όχι τοπικό φόρο κ.ά.)
- Εκτός της ανέγερσης εννέα νέων σταδίων, βρίσκονται σε εξέλιξη τεράστια έργα υποδομών: αυτοκινητόδρομοι, σιδηρόδρομοι, λιμάνια, αεροδρόμια, αλλά και νοσοκομεία. Το 90% των συμβάσεων έχουν ήδη ανατεθεί και, σύμφωνα με την ιταλική ιστοδελίδα calcioefibnanza, κάθε εβδομάδα που περνά, το εμιράτο εκταμιεύει περίπου 500 εκατομμύρια δολάρια για τις κατασκευές που αφορούν το Παγκόσμιο Κύπελλο.(ΣτΣ)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου