«Στην περίπτωση των Αθηνών, στοχαζόμαστε ανακλαστικά την πρώτη μορφή αυτοκυβέρνησης που έδωσαν στους εαυτούς τους οι άνθρωποι στην ιστορία, και την πρώτη κοινωνία στην οποία δημιουργήθηκαν άτομα με το πλήρες νόημα του όρου.»
Η παγκόσμια παραδοχή πως η Αθήνα του αρχαιοελληνικού κόσμου αποτελεί το μνημειώδες έργο του δημοκρατικού πολιτεύματος δεν τίθεται ανεύθυνα και ανιστορικά, όπως εξίσου ανεδαφικό δεν είναι και το γεγονός του πρώτου γεωγραφικού εντοπισμού τού δημοκρατικού πολιτεύματος στον ελλαδικό χώρο. Και αυτό ως συνέπεια, οφείλεται στον ξεχωριστό ρόλο που διαδραμάτισε η πόλη των Αθηνών για δύο σχεδόν αιώνες στον περιρρέοντα χώρο του Αιγαίου.
Η ιστορική παρουσία της Αθήνας πιστοποιείται με την εγκαθίδρυση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Μολονότι στην πράξη ήταν αδιανόητο να συμμετέχουν σε οποιανδήποτε συνέλευση περισσότεροι από το ένα όγδοο των δικαιουμένων, είχε θεμελιώδη σημασία ότι όλοι είχαν το δικαίωμα και μπορούσαν πότε -πότε να συμμετέχουν, εν αντιθέσει με την πραγματικότητα που ίσχυε στις κοινωνίες με ολιγαρχικά και τυραννικά καθεστώτα.
Συγκεκριμένα, ύστερα από μία σύντομη αναδρομή των κοινωνικών εξελίξεων στην Αθήνα από τον 6ο αιώνα μέχρι και τον 5ο αιώνα π.Χ., όσον αφορά την εξέλιξη της πορείας προς το δημοκρατικό πολίτευμα, θα μελετήσουμε τα επιχειρήματα αποδοχής ή άρνησης της δημοκρατικής λειτουργίας. Σε τρεις αντίστοιχες ενότητες θα αναπτύξουμε τις απόψεις του Ηροδότου (απόσπασμα από τις Ιστορίες), του Ξενοφώντα (απόσπασμα από τα Ελληνικά) και του Αισχύλου (απόσπασμα από τις Ευμένιδες), για τα υπέρ και τα κατά του δημοκρατικού πολιτεύματος και της λειτουργίας του.
Ανατρέχοντας στο λυκαυγές της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, μέσα στην άχλη της ιστορίας είναι δυνατό να εντοπίσουμε τα πρώτα σκιρτήματα της επιθυμίας του ατόμου για ισηγορία, για την ελευθερία της έκφρασης και του λόγου. Ο Όμηρος είναι ο μεσάζων σε αυτήν την πρώτη πληροφορία, μέσα από την φιγούρα του Αιτωλού οπλίτη από την Κλυδώνα, του Θερσίτη, ο οποίος τολμάει και αντιμιλά σ’ έναν Αγαμέμνονα συνεπαρμένο από τα πλούτη και τις δούλες που του προσφέρονται ως δώρα ή λάφυρα. Ο Ατρείδης βασιλιάς δεν του ανταποδίδει και ο Όμηρος προσπαθώντας να παραμείνει στα πλαίσια του ποιοτικού περιεχόμενου του έπους βάζει τον Οδυσσέα να χτυπήσει τον Θερσίτη, ενώ παρουσιάζει τον ίδιο ως δύσμορφο και βωμολόχο. Η περίπτωση του Θερσίτη θα μπορούσε να αποτελεί και το πρώτο ιστορικά στοιχείο δημοκρατικής μαρτυρίας της αρχαϊκής περιόδου, στον ελλαδικό χώρο.
Για να κατανοήσουμε το περιεχόμενο και την μορφή του δημοκρατικού πολιτεύματος, όπως αυτό εδραιώθηκε στην πόλη των Αθηνών, ο Αριστοτέλης μέσα από την ρήση του, πολίτης δ’ απλώς ουδενί των άλλων ορίζεται μάλλον ή το μετέχειν κρίσεως και αρχής, μας προσφέρει μια συνοπτική αποτίμηση της πραγματικότητας της αθηναϊκής δημοκρατίας. Δεν θα ήταν αυθαιρεσία να συμπτύξουμε σε τρία ονόματα την όλη εξελικτική διαδικασία, μέχρι η Αθήνα να κατοχυρώσει την παρουσία της στην παγκόσμια ιστορία και να φτάσει στην κορωνίδα της χρυσής εποχής του Περικλή και του τραγικού πελοποννησιακού πολέμου. Σόλων, Κλεισθένης και Εφιάλτης είναι οι προσωπικότητες αυτές που νομοθετώντας σημάδεψαν στην αθηναϊκή συνείδηση τα πρώτα και θεμελιώδη στοιχεία της δημοκρατίας.
Ο δρόμος από το μοναρχικό στο δημοκρατικό πολίτευμα έχει ενδιάμεσο σταθμό το αριστοκρατικό, που το ακολουθεί μια περίοδος νομοθετών, οι οποίοι πρόλαβαν να αποτρέψουν την επανάσταση, μολονότι η επανάσταση και η τυραννία χρειάστηκε να μεσολαβήσουν πριν την δημοκρατική ολοκλήρωση.
Ο Σόλων το 594 π.Χ. διορίζεται ανώτατος άρχοντας και με μια σειρά μεταρρυθμίσεων αναδιαμορφώνει τα προηγούμενα αυστηρά μέτρα του Δράκοντα σχετικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς και την ελευθερία των χρεωμένων (σεισάχθεια), δημιουργώντας το θεσμικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε η δημοκρατία. Η ίδρυση της Ηλιαίας βάζει στην ουσία τα θεμέλια του δημοκρατικού πολιτεύματος, εφόσον μέσω αυτής παρέχονταν το δικαίωμα στον απλό πολίτη να εφεσιβάλει πάνω στις δικαστικές αποφάσεις των ευγενών· μαζί με την εκκλησία του δήμου και τον Άρειο Πάγο, τον αρχαϊκότερο τύπο βουλής μαζί με το σώμα των γερόντων, αποτελούσαν τα θεσμικά όργανα του αθηναϊκού πολιτεύματος.
Η περίοδος 560- 510 π.Χ. χαρακτηρίζεται από την τυραννία του Πεισίστρατου (μέχρι το 527) και του γιου του Ιππία (μέχρι το 510). Ο πρώτος αποτελεί ένα θαυμάσιο πρότυπο πολιτικού δεσπότη, ένας τύραννος ο οποίος είχε καταφέρει με την διπλωματική του οξύνοια να αυξήσει τα έσοδα από το εμπόριο, πέτυχε την πλήρη εφαρμογή των νόμων (εξασφαλίζοντας εν τούτοις οφέλη και προνόμια για τους συγγενείς και φίλους) με αποτέλεσμα οι μάζες να τον ευγνωμονούν για τις ευεργεσίες του, σε αντίθεση με τον γιο του Ιππία, ο οποίος αναγκάσθηκε να παραδοθεί στους Αλκμεωνίδες και τους Σπαρτιάτες το 510 π.Χ.
Ο Κλεισθένης, με τις μεταρρυθμίσεις του το 507 π.Χ., ευγενής από το γένος των Αλκμεωνίδων, προωθεί ένα σύστημα όπου εξασφαλίζεται η ουσιαστική συμμετοχή του μέσου δημότη στα κοινά. Για τον ίδιο τον Ηρόδοτο, που κατηγορήθηκε ως φιλοβάρβαρος, οι κλεισθένειες μεταρρυθμίσεις σημαδεύουν την επίσημη εμφάνιση των στοιχείων του δημοκρατικού καθεστώτος. Με την αύξηση των μελών της βουλής από τετρακόσιους σε πεντακόσιους, τον χωρισμό του πληθυσμού της Αττικής σε δέκα φυλές, την κλήρωση του άρχοντα από τα μέλη των φυλών και τον θεσμό του οστρακισμού, η επιρροή των αρχόντων μειώθηκε.
Ο Εφιάλτης τέλος, με το δικό του μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα (462 π.Χ.) αφαιρεί από τον Άρειο Πάγο τις πολιτικές του αρμοδιότητες παραχωρώντας έδαφος, ώστε να εδραιωθεί η ριζοσπαστική δημοκρατία στην Αθήνα. Με το νομοθετικό πλαίσιο του Εφιάλτη, ο οποίος δολοφονείται τον επόμενο χρόνο (461), καθιερώνεται στην αθηναϊκή δημοκρατία η ισοκρατία.
Γύρω στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. το αριστοκρατικό καθεστώς έχει χάσει σημαντικό μέρος της εξουσίας του. Η ανάπτυξη της δημοκρατίας μετά το 507 ήταν μια συνεχής εξέλιξη, η οποία σχετίζονταν με την αυξανόμενη αυτοπεποίθηση, την νοοτροπία των πολιτών αλλά και τις νομοθετικές ρυθμίσεις. Η γενική παραδοχή των Αθηναίων πολιτών πως κυβερνούν οι νόμοι και όχι ο λαός προδίδει καθαρά αυτήν την νοοτροπία και την αυτοπεποίθηση τους.
Ο χρυσός αιώνας του Περικλή, διάστημα το οποίο σημαδεύτηκε από την εκλογή του δεκαπέντε φορές ως ανώτατος άρχοντας, στέκεται ως το απαύγασμα της όλης πορείας διαμόρφωσης του δημοκρατικού πολιτεύματος. Καταλήγει με την τραγική έκβαση της εμφύλιας έριδας μέσω του πολύχρονου πελοποννησιακού πολέμου.
Ευμενίδες, Αισχύλος
Ο Αισχύλος, γεννημένος το 525/524 π.Χ., έχοντας ζήσει την δίνη των περσικών πολέμων, στο τελευταίο μέρος της τριλογίας του Ορέστεια που διδάχθηκε το 458 π.Χ., τρία χρόνια μόλις αφότου ο Εφιάλτης και ο Περικλής περιόρισαν σημαντικά την ισχύ του Άρειου Πάγου και καθόρισαν τις δικαιοδοσίες του σε υποθέσεις ανθρωποκτονίας, μας δίνει μια ανάγλυφη εικόνα της σημασίας αυτών των μεταρρυθμίσεων. Έχοντας αφαιρέσει τις πολιτικές δικαιοδοσίες του Αρείου Πάγου και διαμοιράζοντάς τες στην Εκκλησία του Δήμου, την βουλή των πεντακοσίων και την Ηλιαία, το καθεστώς της Αθήνας ολοένα και εκδημοκρατίζεται και γι’ αυτό ο Αισχύλος μέσα από το απόσπασμά του Ευμενίδες, εξυμνεί το δικαστήριο ως το μοναδικό που όμοιό του δεν υπάρχει ούτε στους Σκύθες ούτε και στους απόγονους του Πέλοπα. Για μερικούς μελετητές, ο Αισχύλος γράφει ως αριστοκράτης, που εξυμνεί με κάποια δόση μελαγχολίας, το χαμένο μεγαλείο του δικαστηρίου, εξαιτίας της τραχύτητας με την οποία το χτύπησε η δημοκρατική παράταξη
Ο τραγωδός αντικατοπτρίζει ένα μεγάλο μέρος του γενικού αισθήματος που επικρατούσε στην Αθήνα, κατόπιν της αποπολιτικοποίησης του Αρείου Πάγου, του πιο ανθεκτικού κατάλοιπου της παλαιάς αριστοκρατίας. Στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., η Αθήνα έχει αναπτυχθεί σε μια θαλάσσια δύναμη, αυξημένου γοήτρου λόγω της επιτυχούς απομάκρυνσης του περσικού κινδύνου. Από αθηναϊκή αυτοκρατορία έχει μετατραπεί σε ηγεμονία, κατοχυρώνοντας το δικό της νόμισμα ως κοινό στις συμμάχους πόλεις και έχοντας μεταφέρει πραξικοπηματικά το ταμείο της συμμαχίας από την Δήλο στην Αθήνα. Οι εξωτερικές εξελίξεις συμβαδίζουν με την εσωτερική αλλαγή που διατελείται στην πόλη των Αθηνών· η μεγαλειώδης ναυτική και εμπορική δύναμη της Αθηναϊκής Ηγεμονίας αναπόφευκτα οδηγούν σε μεγαλύτερη δημοκρατικοποίηση του καθεστώτος εντός της πόλης –κράτους.
Ο Αισχύλος γνωρίζει τι όπλο έχει στα χέρια του και το χρησιμοποιεί κατάλληλα για να αποδώσει καταστάσεις και για να εκφέρει κρίσεις. Το θέατρο αποτελεί αδιαίρετο χαρακτηριστικό της ιδιοσυγκρασίας του Αθηναίου πολίτη και μέσο επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων. Συμβαίνει μάλιστα η πολύ προσωπική διαμόρφωση του μύθου να συμπίπτει με την θέση του τραγικού πάνω σε ένα θέμα εσωτερικής πολιτικής. Δείχνει με σαφήνεια ότι ο Άρειος Πάγος και εν μέσω αυτού το προηγούμενο καθεστώς εξουσιών του πολίτη παρακμάζει. Η ίδια η θεά καταδεικνύει με τα λόγια της την αυθεντική του αρμοδιότητα. Ο δραματουργός χρησιμοποιεί την δίκη του Ορέστη στον Άρειο Πάγο, έναν μυθολογικό ήρωα να δικάζεται στο ανθρώπινο δικαστήριο, καταδεικνύοντας την πορεία του τραγικού προβληματισμού· η λύση στο δράμα επέρχεται έχοντας αποσπαστεί από την δικαιοδοσία των θεών, κάτω όμως από το βλέμμα τους. Πλέον η κρίση των ανθρώπων είναι υπεύθυνη.
Αν η καταγωγή του Αισχύλου (ήταν γόνος πλούσιων γαιοκτημόνων) προτρέπει να καταλήξουμε πως αναφέρεται με τάσεις υστεροφημίας προς το δικαστήριο του Αρείου Πάγου, εν τούτοις οι ιδέες που ανέπτυξε ως δραματουργός τείνουν να συνομολογήσουν προς την δυσπιστία του απέναντι στους ειδικούς. Την εμπιστοσύνη του στην συλλογική κρίση των απλών ανθρώπων, που ήταν και η ουσία της δημοκρατίας, πιστοποιεί και η παρουσία τής θεάς που πρώτη φορά δικάζει για φόνο.
Ιστορίες, Ηρόδοτος
Στο απόσπασμα από τις Ιστορίες του Ηροδότου, ο ιστορικός περιγράφει την συζήτηση που έλαβε χώρα μεταξύ των συνωμοτών της ανατροπής του ψευδο- Σμέρδη το 522 π.Χ., για τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να κυβερνηθεί η Περσία.
Στην διεξοδική συζήτηση περί καθεστώτος που παραθέτει ο ιστορικός από την Αλικαρνασσό, γεννημένος περίπου το 484 ή 480 π.Χ., ο υπέρμαχος της ελευθερίας και της δημοκρατίας ο Οτάνης υπογραμμίζει το «δίκαιο όνομα» της ισότητας, το δικαίωμα της εκλογής με κλήρο, την υπευθυνότητα που χαρακτηρίζει τους άρχοντες απέναντι στον λαό και την ελευθερία έκφρασης ανάμεσα σε ίσους. Στην συνέχεια το λόγο παίρνει ο Μεγάβυξος, ο οποίος παρουσιάζεται ως υποστηρικτής της ολιγαρχίας. Ο Ηρόδοτος τονίζει μέσα από τα λόγια του Μεγάβυξου την ανευθυνότητα των αμόρφωτων· στο λόγο του, ο ολιγαρχικός επιτίθεται στο τρωτό στοιχείο της δημοκρατίας, ήτοι την ασυναρτησία ως φυσικό επακόλουθο της ισότητας χιλιάδων πολιτών, αντιπαραθέτοντας την ευταξία, που παρουσιάζεται ως αποτέλεσμα του συνόλου των καλύτερων αποφάσεων που λαμβάνουν οι καλύτεροι των ανθρώπων. Τέλος, ο ίδιος ο μελλοντικός βασιλιάς Δαρείος είναι το πρόσωπο αυτό που εκθειάζει την μοναρχία ως παγιωμένη αντίληψη του ανατολικού κόσμου, σε αντίθεση με τα προηγούμενα καθεστώτα.
Ο Ηρόδοτος μέσα από το συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει μερικές από τις αρετές του δημοκρατικού πολιτεύματος δια της αντιστίξεώς του με τις άλλες δύο μορφές πολιτευμάτων. Μολονότι ο μοναρχικός έπρεπε να κερδίσει, (άλλωστε η ανάρρηση του Δαρείου στον περσικό θρόνο συνομολογεί υπέρ αυτής της γνώμης), εν τούτοις ο δημοκρατικός επιχειρηματολογεί πειστικότερα από όλους. Η μοναρχία είναι απαράδεκτο γεγονός, μας λέει ο Ηρόδοτος. Βασίζεται στην παντοδυναμία του ενός ανδρός, κάτι που για τον Ηρόδοτο δεν είναι ανεκτό. Ο ιστορικός, σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε για τον βίο του, ήταν φιλικά προσκείμενος στην δημοκρατική παράταξη του Περικλή, παίρνοντας μέρος στην ίδρυση, με πρωτοβουλία του Περικλή, της πανελλήνιας αποικίας των Θουρίων στην Σικελία. Έχοντας ζήσει (485-420) αμέσως μετά τον θρίαμβο των περσικών πολέμων και στα πρώτα χρόνια του πελοποννησιακού πολέμου, ο Ηρόδοτος μας προσφέρει μέσα από την αντιπαράθεση των τριών συνομιλητών έναν κατάλογο με τα υπέρ και τα κατά του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Η δημοκρατία είναι πολίτευμα για τους λαούς που εχθρεύονται τους Πέρσες, ισχυρίζεται ο Μεγάβυξος και γίνεται κατανοητός ο υπαινιγμός που χρησιμοποιεί στα λόγια του Πέρση ολιγαρχικού ο Ηρόδοτος, εφόσον η ελληνική κουλτούρα παρουσιάζεται άρρηκτα συνδεδεμένη με την δημοκρατική νοοτροπία. Κατά τον Ηρόδοτο, ελευθερία σημαίνει μορφή ζωής που επιτρέπει στον άνθρωπο να σκέφτεται και να εκφράζεται ελεύθερα· στην ελληνική αυτή μορφή ζωής αντιπαραβάλλεται η ασιατική, που την διέπει η απόλυτη κυριαρχία του βασιλέως και που είναι ξένη στην ιδιοσυγκρασία του Έλληνα. Ως ιστορικός, μέσα από την εξιστόρηση των περσικών πολέμων δείχνει να κατανοεί τα πλεονεκτήματα της δημοκρατίας· ο φθόνος που δημιουργεί η εξουσία στα χέρια ολίγων ή και ενός καθιστούν ένα σύστημα εξουσίας όπου η συμπεριφορά των αρχόντων ή του τυράννου δεν ελέγχεται. Το σύστημα συνεπώς θα πρέπει να είναι τέτοιο, ώστε ο λαός μέσω της συμμετοχής του στα κοινά, η ψήφος του και η γνώμη του να αποτελούν τα στοιχεία αυτά, τα οποία διατυπώνουν την πεμπτουσία της ορθής διοίκησης και της αλάθητης άσκησης της εξουσίας, με επακόλουθο την πραγματική ελευθερία.
Αν και οι σπουδαιότεροι φιλόσοφοι δεν ενδιαφέρονταν για την ανάπτυξη της αρετής των ανεκπαίδευτων κατώτερων τάξεων, ο Ηρόδοτος επαινεί την αρχή της ανεπιφύλακτης ισότητας, ονομάζοντάς την ελευθερία του λόγου, σε αντιδιαστολή με τη τυραννία και την ολιγαρχία. Τέλος δεν θα πρέπει να λησμονηθεί και η προσωπική εμπειρία του ιστορικού από την Αλικαρνασσό, με την συμμετοχή του στον ανεπιτυχή αγώνα των δημοκρατικών εναντίον του τυράννου της πατρίδας του Λύγδαμη, με αποτέλεσμα να αυτοεξοριστεί στην Σάμο.
Ελληνικά, Ξενοφών
Στο απόσπασμα του Ξενοφώντα από τα Ελληνικά , μας παρουσιάζεται από τον συγγραφέα ένα συντηρητικό αίσθημα απέναντι στα στοιχεία του δημοκρατικού πολιτεύματος· λογικό αν αναλογιστούμε την αριστοκρατική καταγωγή του Ξενοφώντα, καθώς ανήκε στην τάξη των ιππέων, όπως επίσης και το γεγονός του μίσους που έτρεφαν γι’ αυτόν οι Αθηναίοι εξαιτίας του έμπρακτου φιλολακωνισμού και αντιπατριωτισμού του.
Γεννημένος περίπου το 430 π.Χ., ο συγγραφέας μέσα από το απόσπασμά του, αναφέρεται στην δίκη τωνΑθηναίων στρατηγών (παρόντες ήταν οι έξι από τους οκτώ) που καταδικάστηκαν σε θάνατο από την εκκλησία του δήμου, στο διάστημα του καθεστώτος των Τριάκοντα (404 -403 π.Χ.), με την κατηγορία της ασέβειας προς τους νεκρούς, καθώς δεν περισυνέλεξαν τους δύο χιλιάδες περίπου ναυαγούς από την ναυμαχία στις Αργινούσες το 406 π.Χ. που έληξε με την νίκη του αθηναϊκού στόλου.
Ο ιστορικός μέσα από το συγκεκριμένο απόσπασμα της δίκης των στρατηγών, ίσως την πιο τραγική στιγμή της ιστορίας της αθηναϊκής δημοκρατίας ,παρουσιάζει το δημοκρατικό πολίτευμα ως τρωτό. Το γεγονός ότι η δημοκρατία εμφανίζονταν ως η ασφαλιστική δικλείδα ώστε να προλαμβάνονται όσοι ασκούν υπέρμετρη επιρροή, διαψεύδονταν με τον πλέον καταστροφικό τρόπο. Ο λαός αποδοκίμασε με φωνές κάθε αναφορά σε θεσμικές εγγυήσεις και επέμενε να καταδικαστούν σε θάνατο αμέσως, με μία μόνο ψηφοφορία. Σπάνιο γεγονός και ασφαλώς το θλιβερότερο που είχε συμβεί.
Ο Ξενοφώντας στέκεται αρνητικά απέναντι στους συναθροισμένους που φωνάζουν υπέρ της καταδίκης, ξεχωρίζοντας μονάχα τον Σωκράτη για την πίστη του στους νόμους, ο οποίος εκείνη την ημέρα παρίστατο έχοντας αναλάβει το ύπατο αξίωμα, ως Επιστάτης των πρυτάνεων (πρόεδρος της δημοκρατίας για μία ημέρα).
Το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζει ο Ξενοφώντας χαρακτηρίζεται από την έντονη επιρροή της Περσίας και τον ρυθμιστικό ρόλο που διαδραματίζει στα ελληνικά πράγματα από τα τελευταία χρόνια του πελοποννησιακού πολέμου· είναι μία περίοδος που σε πολλές πόλεις- κράτη η αυτονομία και τα χαρακτηριστικά της ολοένα και εξασθενούν. Έχοντας ζήσει το τέλος του πολέμου, το καθεστώς τρομοκρατίας των Τριάκοντα και την παλινόρθωση της δημοκρατίας, ο Ξενοφώντας ακολουθεί μια πορεία αντι-αθηναϊκή, γεγονός που δικαιολογεί τον τρόπο που αντιμετωπίζει το δημοκρατικό πολίτευμα μέσα από την δίκη των Αθηναίων στρατηγών. Αποδίδει τους τρόπους με τους οποίους καθοδηγείται η κοινή γνώμη, αναφέροντας τις προσπάθειες ψευδορκίας, την επιρροή του Θηραμένη και των στρατηγών και την μετάθεση της δίκης για την επόμενη ημέρα.
Καταδεικνύει την παραποίηση της λειτουργίας της ψηφοφορίας και κατηγορεί εμμέσως πλην σαφώς τους Αθηναίους πολίτες που παραβιάζοντας το πολίτευμα καταδίκασαν σε θάνατο τους έξι από τους κατηγορούμενους με μία μόνο ψήφο. Ο ίδιος ίσως και να συμπυκνώνει τους προσωπικούς του μύδρους εναντίον του πολιτεύματος της πατρίδας του, που σταδιακά αποδυναμώνεται και τείνει προς την παρακμή.
Συνοψίζοντας, ύστερα από την ερμηνεία των τριών αποσπασμάτων, θα μπορούσαμε με ασφάλεια να κατανοήσουμε πολλές από τις πτυχές του δημοκρατικού επιτεύγματος στην αρχαία ελληνική κοινωνία. Μέσα από τα αντιπροσωπευτικά δείγματα ενός δραματικού δημιουργού και δύο ιστορικών συγγραφέων παρουσιάστηκαν ορισμένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το περιεχόμενο και το πλαίσιο της δημοκρατίας. Η ισονομία και η ισηγορία αποτελούσαν τα γνωρίσματα μιας αθηναϊκής δημοκρατίας, η οποία είχε καταφέρει μέσω της δύναμής της και της πολιτισμικής της υπεροχής για δύο αιώνες να κυριαρχεί στις εξελίξεις του ευρύτερου κόσμου τού Αιγαίου και για περισσότερους ακόμα στην συνείδηση της ανθρώπινης ιστορίας και εξέλιξης. Για πρώτη φορά στην εμπειρία της ανθρώπινης ύπαρξης γονιμοποιούνταν τα σπέρματα της ελευθερίας της σκέψης και της έκφρασης.
Τόσο το θέατρο όσο και η ιστοριογραφία της εποχής δίνουν ανάγλυφα την ιδιοσυγκρασία του ατόμου, μέσα σε ένα σύνολο νόμων που καθορίζουν και διαπραγματεύονται την κοινωνική πραγματικότητα. Οι πρώτοι πολίτες του κόσμου ήταν οι Αθηναίοι πολίτες και η πληθώρα των τεκμηρίων και των πηγών που μας άφησαν ως πολιτισμική κληρονομιά υπογραμμίζει την καθοριστική τους πορεία στην διαμόρφωση του σύγχρονου πνεύματος και της θεώρησης της δημοκρατίας.
Σημειώσεις-βιβλιογραφία...
ΕΑΠ, Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τ.Α, Αρχαϊκή και Κλασική Περίοδος, ΕΑΠ, Πάτρα, 2001
Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, τ. Β’, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2002
Κωστάρας, Β., Δοκίμιο Ελευθερίας- Το Ανυπότακτο Αίτημα του Αρχαίου Ελληνικού Κόσμου, εκδ. Βασίλης Κωστάρας, Αθήνα, 1994
Καστοριάδης, Κορνήλιος, Ο Θρυμματισμένος Κόσμος, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1992
Murray, Gilbert, Αισχύλος, Ο Δημιουργός της Τραγωδίας, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1993
Andrewes, Antony, Αρχαία Ελληνική Κοινωνία, μετ.: Ανδ. Παναγόπουλος, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1983
Botsford &Robinson, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, μετ.: Σωτ. Τσιτσώνη, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1979
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους- Κλασικός Πολιτισμός 2, τ. Γ2, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα, 1972
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου